روزنو :همزمان با گفت‌وگو‌های وین، دور جدیدی از مذاکرات احیای روابط میان ایران و عربستان در جریان است که تهران ادامه این مذاکرات را مشروط به «جدیت» ریاض می‌داند.

ایران و عربستان در سال‌های اخیر روابط پرتنشی را تجربه کرده‌اند؛ روابطی که در دی ماه سال ۹۴ و به دنبال حمله معترضان ایرانی به اعدام شیخ نمر النمر، روحانی شیعه عربستان، به سفارتخانه و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد به اوج سردی رسید و قطع شد.

حالا دو طرف از بهار امسال و با میانجیگری برخی از کشور‌های منطقه‌ای، گفت‌وگو‌هایی برای برقراری روابط دیپلماتیک پس از پنج سال آغاز کرده‌اند.

در آخرین تحولات و در نتیجه این گفت‌وگو‌ها، حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه کشورمان اعلام کرد که عربستان با صدور ویزا برای سه دیپلمات ایرانی برای استقرار در محل سازمان همکاری اسلامی در جده موافقت کرده و احتمالاً در نشست آتی در بغداد نیز حضور خواهد داشت.

دلخوری‌های سیاسی بین ایران و عربستان

اما آسمان روابط دو کشور همچنان ابری است و برخی از موارد نشان می‌دهد که دلخوری‌ها همچنان ادامه دارد. یکی از این دلخور‌ی‌های تعلل دستگاه‌های اجرایی عربستان در انتقال سفیر ایران در یمن است و ایران خواستار پاسخگویی عربستان دراین‌زمینه شده است.

سخنگوی وزارت خارجه ایران پیشتر ادامه مذاکرات ایران و عربستان سعودی را مشروط به «جدیت» عربستان دانسته بود. حالا باید دید این جدیت در دور آینده مذاکرات تهران و ریاض نمودی دارد؟

برخی نیز براین‌باورند که اظهارات ترکی المالکی، سخنگوی ائتلاف عربی در مورد انتقال سفیر ایران، حکایت از انتظار ریاض در مورد نتیجه برجام دارد.

وی به خبرگزاری رویترز گفت: فرماندهی ائتلاف به دستور مقامات سعودی با در نظر گرفتن اصول بشردوستانه و احترام به میانجیگری عمان و عراق در کمتر از ۴۸ ساعت پس از اعلام وضعیت سلامتی حسن ایرلو، شرایط انتقال او را فراهم کرد.

البته سخنگوی ائتلاف عربی درباره شرایط سفیر ایران توضیحی نداده اما وزیر خارجه وضعیت آیرلو را «نامناسب» توصیف کرده و گفته است که این «ظلم» هرگز فراموش نخواهد شد.

دلایل تیرگی روابط ایران و عربستان چیست؟

البته تیرگی روابط تهران و ریاض فقط به حمله به سفارتخانه و کنسولگری عربستان ارتباط ندارد؛ این دو کشور مهم‌ترین رقیبان منطقه‌ای به‌شمار ‌می‌روند و یمن یکی از مهم‌ترین میدان‌های جنگ نیابتی میان آنها محسوب می‌شود.

در حقیقت مذاکرات فوق، نشانه‌ای از کاهش نفوذ آمریکا همزمان با تصمیم بایدن برای خروج از منطقه می‌تواند باشد. ‌اندیشکده آمریکایی «کوئینسی» اعتقاد دارد، عوامل زیادی به برقراری مجدد روابط دیپلماتیک بین ایران و عربستان کمک کرد، اما خروج «دونالد ترامپ»، رئیس‌جمهوری پیشین ایالات متحده از مقام خود یکی از عوامل بسیار مهم دراین‌زمینه است.

میانجیگر بین ایران و عربستان

دو طرف با میانجیگری دولت عراق تاکنون چند بار در بغداد دیدار و مذاکره کرده‌اند، به‌علاوه پاکستان نقش پشت صحنه در تسهیل مذاکرات میان ایران و عربستان را برعهده داشته است.

شرکت ایران در مذاکرات پنجم

وزیر امور خارجه ایران در سفر به عراق در نشست خبری مشترک با فؤاد حسین، وزیر امور خارجه عراق گفت: در گفت‌وگو‌های ایران و عربستان مجموعه‌ای از نکات مثبت و منفی وجود دارد. ما هنوز منتظر هستیم عربستان درباره تعلل دستگاه‌های اجرایی این کشور در انتقال سفیر ایران در یمن توضیحاتی بدهد. در دور آینده نشست تهران و ریاض در بغداد که به‌زودی برگزار خواهد شد، شرکت خواهیم کرد.

این گفت‌وگو‌ها پس از دیدار کوتاه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران با «فیصل بن فرحان»، همتای عربستانی خود در حاشیه نشست وزیران خارجه سازمان همکاری اسلامی در اسلام‌آباد پاکستان خبر داد.

همچنین خبرگزاری دولتی اردن (پترا) از برگزاری نشست امنیتی بین عربستان و ایران با حضور کارشناسانی از دو طرف در مرکز عربی مطالعات امنیت اردن در‌ امان خبر داده بود.

پترا در این‌باره نوشت: در نشست کارشناسان ایرانی و عربستانی، شماری از مسائل امنیتی و فنی بررسی شده است.

کُندی مذاکرات ایران و سعودی‌ها و سطح بالای تعارضات

دراین‌میان تهران تأکید کرده که به میزانی که طرف‌های عربستانی جدیت را نشان دهند، آمادگی دارد در گفت‌وگو گام‌های بیشتری بردارد.

چندی پیش فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان نیز از تمایل این کشور برای تنش‌زدایی در مناسبات دیپلماتیک با ایران سخن گفته و به احتمال گشایش کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در جده اشاره کرده بود.

کارشناسان براین‌باورند که سطح بالای تعارضات منطقه‌ای بین ایران و عربستان در حوزه‌های سیاسی، امنیتی و هویتی یکی از دلایلی است که مذاکرات ایران و عربستان را با چالش مواجه کرده و باعث کُندی این مذاکرات شده است.

حسین آجرلو، کارشناس مسائل غرب آسیا در مورد این نوع تعارضات گفت: عربستان سعودی متحد آمریکا است و در روند عادی‌سازی روابط برخی از کشور‌های عربی و حوزه خلیج فارس با رژیم صهیونیستی فعال است و نقش ایفا می‌کند درحالی‌که این موضوع به نوعی در تضاد با خواست ایران است.

همچنین سعودی‌ها به‌شدت خواهان تداوم حضور آمریکا در منطقه هستند، اما ایران بر موضوع خروج نیرو‌های نظامی آمریکا در منطقه تأکید دارد.

وی با اشاره به اینکه پرونده‌هایی چون عراق، لبنان، سوریه و یمن دارای تعارضات جدی هستند، خاطرنشان کرد: برخی از بازیگران خارجی نیز تمایلی ندارند که سطح تنش بین ایران و عربستان تا حدود زیادی کاهش پیدا کند.

این کارشناس مسائل غرب آسیا همچنین با بیان اینکه در این مسیر باید به بازیگری بسیار مخرب رژیم صهیونیستی نیز اشاره کرد، گفت: در بحث ایران و عربستان یک واقعیت خودنمایی می‌کند و آن این است که علی‌رغم تعارضات موجود، مقامات تهران و ریاض به این نتیجه رسیده‌اند که افزایش تنش‌ها به ضرر دو کشور است و باید این تنش‌ها را کاهش دهند. این یک نقطه امید است و علت اصلی انجام گفت‌وگو‌ها نیز همین موضوع است.

عماد آبشناس، کارشناس مسائل سیاسی نیز در مورد ارتباط گفت‌وگو‌های وین و مذاکرات تهران و ریاض گفت: تنها ارتباطی که مسئله وین می‌تواند به این جریان داشته باشد این است که امروز ایران در تحریم است، نظر برخی از سیاستمداران جوان، تازه‌کار و تندرو در عربستان این است که اگر احیاناً ایران از مذاکرات پیروز بیرون آید با موقعیت خیلی قوی‌تری بیرون می‌آید و آن وقت شاید چانه‌زنی با ایران برای سعودی‌ها مشکل‌تر باشد.

سیگنال‌های مثبت ایران به سعودی‌ها

در گفت‌وگو‌های ایران و عربستان مجموعه‌ای از نکات مثبت و منفی وجود دارد. حسین امیرعبداللهیان، پنج‌شنبه 2 دی ماه گفت: «در دور قبلی مذاکرات، مجموعه‌ای از پیشنهادات سازنده و عملی از سوی ایران به طرف سعودی ارائه شد و در جریان مذاکرات با آقای فؤاد حسین متوجه شدیم که طرف سعودی با نگاه مثبت این پیشنهادات را مورد بررسی قرار داده است.»

وزیر خارجه دولت سیزدهم همچنین گفته جمهوری اسلامی آمادگی دارد هیئت‌های فنی دو کشور از سفارتخانه‌های دو طرف در تهران و ریاض بازدید کنند و با این کار مقدمات بازگشت روابط به حالت عادی فراهم شود.

در همین حال، ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، گفت که واشنگتن از مذاکرات مستقیم تهران و ریاض استقبال می‌کند.

تاکنون چهار دور گفت‌وگو میان ایران و عربستان انجام شده و باید دید که دور پنجم گفت‌وگو‌های تهران و ریاض که وزیر خارجه کشورمان نوید آن را داده است، چه نتایجی خواهد داشت؟